شاید شما هم کلمه‌ی ارگونومی را چند بار شنیده آید. شاید معنا و مفهوم دقیق ارگونومی را ندانید، اما برداشت کلی افراد از این مبحث این است که ارگونومی موجب بهینه‌سازی شرایط کسب و کار می‌شود. در برخی واژه‌نامه‌ها کلمه‌ی ارگونومی به‌صورت «علم تلفیق کار با ویژگی‌ها و نیازهای انسانی» تعریف‌شده است؛ اما به نظر می‌رسد که مهم‌ترین تعریف از ارگونومی این است که ارگونومی آسیب‌ها و افت‌های شغلی کاهش می‌دهد و موجب بهره‌وری و کیفیت کار می‌شود و همچنین بر زندگی شخصی و سلامتی فرد هم تأثیر می‌گذارد.
یکی از کارشناسان ارگونومی به نام کریس آدامز (Chris Adams) بر این باور است که ارگونومی در همه‌جا موجود است! این صحیح نیست که بگوییم یک مکان ارگونومیک است یا خیر.
کریس آدامز می‌گوید:
«من به‌صورت طبیعی یک ارگونومیست (کارشناس ارگونومی) شدم. از همان جوانی به مزیت انجام کارها به روش صحیح و بهتر انجام دادن کارها پی بردم. بعدها فهمیدم که دیگران هم این کار را در مدیریت کسب و کار انجام می‌دهند و این کار یک اسم زیبا دارد؛ ارگونومی»
مزایای ارگونومی
بدیهی است که ارگونومی زمانی برای ما مزیت دارد که صحیح و اصولی باشد. وقتی ما از مزیت‌های ارگونومی حرف می‌زنیم، منظورمان ارگونومی خوب است. ارگونومی موجب کاهش هزینه‌ها، افزایش کیفیت، بهره‌وری، مشارکت تیم، فرهنگ ایمنی در کار می‌شود. از طرفی ارگونومی بر میزان سلامتی، دقت و زندگی شما نیز تأثیر بالایی دارد.
یکی از بارزترین مزایای ارگونومی افزایش و بهبود کیفیت ارتباطات است. اگر بدون نیاز به آموزش، دقیقاً بدانید که چطور باید کاری را انجام دهید می‌توانید با توسل به حس و قدرت درونی خود، کارها را بهتر و سریع‌تر انجام دهید. یادتان باشد که خواندن راهنمای انجام کار برای هیچ‌کس خوشایند نیست.
همان‌طور که گفتیم هدف از ارگونومی افزایش بهره‌وری است. برای افزایش بهره‌وری باید وظایف و فرایندها به‌صورت دیداری قابل‌درک و درنتیجه انجام آن آسان باشد. ارتباطات روشن و شفاف بین کاربر و آن چیز که کاربر از آن استفاده می‌کند. موجب افزایش توجه و دقت می‌شود و درنتیجه وظایف به‌صورت کارآمد انجام می‌پذیرد.
منظور ما از ارتباطات، حرف زدن و با استفاده از کلمات نیست؛ منظور آگاهی فرد از چگونگی استفاده از یک محصول یا ابزار با توجه به ماهیت فیزیکی و فرم آن است. به‌عنوان‌مثال شما وقتی قصد دارید با تبر کار کنید، آن را از کدام سرش می‌گیرید؟ آیا بدون خواندن راهنما و یا توضیح دیگران قادرید از این ابزارها استفاده کنید؟ اگر جواب شما مثبت است، این ابزارها دارای ارگونومیک صحیحی هستند.
ارگونومی چیست؟
حالا که از اهمیت ارگونومی مطلع شده‌اید، برای درک بهتر آن آماده هستید.
ارگونومی از دو کلمه‌ی یونانی ارگو «ergon» به معنی کار و نومی «nomoi» به معنی قوانین طبیعی مرکب شده است و به‌طورکلی به معنای دانش شناخت کار و رابطه‌ی افراد با آن کار است.
به بیانی ساده‌تر، ارگونومی داشتن راحت کردن کارها است! و درعین‌حال موجب افزایش بهره‌وری کارها می‌شود. پس می‌توان گفت ارگونومی یعنی ایجاد راحتی و افزایش بهره‌وری کارها.
ارگونومی اکثر مواقع در مورد محصولات استفاده می‌شود اما در طراحی خدمات و طراحی فرایندهای کار هم به همان اندازه کاربردی است. ارگونومی تعیین می‌کند که چطور از چیزی استفاده کنیم، چطور نیازهای ما را تأمین می‌کند و از آن مهم‌تر آیا آن را دوست داریم و راحتی و کارایی را برای ما ایجاد می‌کند یا خیر.
منظور از راحتی چیست؟
در ارگونومی منظور از راحتی طراحی یک دستگیره‌ی خوش‌دست و نرم نیست. راحتی از بااهمیت‌ترین مؤلفه‌های اثربخشی یک طراحی است. راحتی و آسانی ارتباط انسان با یک ابزار یا ماشین نیز مسئله‌ی اصلی طراحی یک ارگونومی است.
راحتی فیزیکی استفاده از یک ابزار یا قطعه احساس خوبی به کاربر می‌دهد. افراد اگر از کار کردن با چیزی خششان نیاید، به‌احتمال‌قوی به آن دست نمی‌زنند و نتیجتاً آن ابزار به قطعه‌ای بی‌مصرف تبدیل خواهد شد. مهم‌ترین فاکتور سنجش کیفیت یک محصول چگونگی کاربرد آن محصول است. وظیفه‌ی طراح، پیدا کردن روش‌های خلاقانه برای بالا بردن کاربردپذیری محصول است. طرز استفاده‌ی راحت و آسان، باعث افزایش فروش محصول در بازار می‌شود و استفاده‌ی راحت،موجب افزایش کاربردپذیری می‌شود.
منظور از بهره‌وری چیست؟
بااینکه بهره‌وری در قالب‌های متنوعی تعریف می‌شود اما به زبان ساده، به معنای راحت و آسان کردن کارهاست.
آثار بهره‌وری در همه‌جا قابل‌مشاهده است. اگر یک کار آسان باشد احتمال اینکه آن را انجام بدهید بیشتر است. استفاده‌ی بیشتر به معنای کاربرد بیشتر است و کاربرد بیشتر مهم‌ترین معیار سنجش کیفیت طراحی یک محصول است. زمانی که یک کار را به‌دفعات زیادی تکرار کنید، آن کار برای شما راحت‌تر می‌شود.
توصیه‌های مهم ارگونومی برای یک زندگی باکیفیت
ارگونومی تأثیرات مثبت عمیقی بر زندگی شخصی شما می‌گذارد. برای اینکه زندگی خود را ارگونومیک درست کنید به توصیه‌های زیر عمل کنید:
۱- ورزش
۳ بار در هفته به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ورزش منظم کنید. سلامت در ارگونومی تأثیر بالایی دارد. هرچقدر قوی‌تر و سالم‌تر باشید، بهره‌وری شما در تمامی ابعاد زندگی بالاتر می‌رود.
۲- حرکات کششی
حرکات کششی یکی از ساده‌ترین کارها برای حفظ سلامت شما است. این حرکات تأثیرات عمیقی بر سلامتی دارد. انجام حرکت کششی حتی به میزان کم (حتی ۲ دقیقه) بر میزان سلامتی شما تأثیرگذار است. البته بهتر است زمان بیشتری را به حرکات کششی اختصاص دهید. حرکات کششی موجب افزایش و بهینه‌سازی جریان خون می‌شود و خستگی را کاهش می‌دهد، به بدن انرژی می‌دهد و سطح استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد. حداقل یک‌بار در هر ساعت به بدنتان کش‌وقوس بدهید!
۳- نوشیدن آب
نظرات زیادی در مورد میزان مناسب مصرف آب در طول شبانه‌روز وجود دارد اما صاحب‌نظران بر روزی ۸ لیوان آب اتفاق‌نظر دارند. متأسفانه تأثیر نوشیدن آب بر درمان و افزایش سلامتی مورد غفلت قرار گرفته است. کمبود آب موجب آسیب به بدن می‌شود و به لحاظ روانی خلق‌وخوی شما را پایین می‌آورد. اگر آب زیاد بنوشید متوجه می‌شوید که شادابی و سرزندگی شما افزایش پیدا می‌کند و درنتیجه زندگی باکیفیت‌تری خواهید داشت.
۴- تغییرات ارگونومیک در محیط کار
کار و روش کارتان را بررسی کنید و روش‌هایی برای بهبود آن بیابید. شما می‌توانید با بررسی محیط کار خود، آن را برای انجام بهتر کارها ارگونومیک کنید.
۵- ارزیابی ابزار کار
ابزارهای ارگونومیک زیادی در دسترس شما قرار دارد. میز کار، خودکار، صندلی و یا یک بیلچه‌ی باغبانی، هریک از این ابزارها که دارای ارگونومیک بالاتری است برای استفاده انتخاب کنید.
۶- ارزیابی برنامه خواب و استراحت
بدون خواب و استراحت کافی قادر به انجام دادن صحیح کار نیست و این مورد موجب کاهش چشمگیر توانایی‌های فیزیکی و ذهنی شما خواهد شد.
۷- کاهش اضطراب
پیکی از اهداف دیگر ارگونومی کاهش اضطراب است. به‌طورکلی ارگونومی، اضطراب مربوط به انجام کار را کاهش می‌دهد. برای اینکه بهترین نتیجه‌ها را از ارگونومی بگیرید، اضطراب‌های خود را کاهش دهید.
۸- چکاب پزشکی
یکی از اولویت‌های مهم شما باید چکاب پزشکی منظم و مداوم باشد. به‌این‌ترتیب از بیماری‌های احتمالی آگاهی کسب خواهید کرد و در جهت پیشگیری و درمان آن‌ها اقدامات مؤثری انجام خواهید کرد.
۹- پاداش
واقعیت این است که بدون دریافت پاداش، احساس خوبی از تلاش‌ها و موفقیت‌های خود نخواهید داشت. سلامتی بزرگ‌ترین پاداش ما در ازای انجام صحیح ارگونومی است اما بهتر است با خرید بیشتر ابزارهای ارگونومیک که به ما در سلامتی و بهره‌وری بیشتر کمک می‌کنند، به خود پاداش دهیم.
۱۰- ارگونومی در محیط کار
یکی از موارد مهم در جهت افزایش بهره‌وری کارکنان، محیط کار ارگونومیک است؛ اما منظور ما فرارتر از چیدمان صندلی و یا استفاده از صفحه‌کلید مناسب است. محیط کار ارگونومیک علاوه بر افزایش بهره‌وری، آسایش و رامش بیشتری برای کارکنان فراهم می‌کند و موجب افزایش انگیزه و روحیه آن‌ها می‌شود. این فرایند پیشرفت و هم‌افزایی، بارزترین مشخصه‌ی یک ارگونومی صحیح و اثرگذار است.
در ادامه‌ی مقاله با عناصر مهم ارگونومیک محیط کار آشنا می‌شوید:
علاقه‌مندی
همان‌طور که گفتیم ارگونومی همسویی بین کار و کاربر است. این هماهنگی و تناسب با ابزارهای تخصصی ایجاد می‌شود اما مهم‌ترین دلیل بهره‌وری علاقه است؛ این یعنی کارمند ازنظر ذهنی چقدر به کارش علاقه و اشتیاق دارد.
ایجاد تناسب و هماهنگی میان علاقه‌مندی‌های فرد با وظایف او تأثیری عمیق بر روحیه و میزان بهره‌وری او دارد. شرکت‌های معتبر به‌جای استخدام افراد دارای مدرک و مهارت بالا، به دنبال نیروهایی هستند که به کارشان علاقه‌مند باشند. آموزش به این افراد راحت‌تر است و احتمال همکاری مؤثر و بلندمدت با آن‌ها بسیار قوی است.
میزان مهارت
انتظارات شغلی افراد باید با میزان مهارت آن‌ها متناسب و هماهنگ باشد. انتظار غیرواقع‌بینانه از فرد میزان خطا و اضطراب را افزایش می‌دهد و موجب سلب آرامش فرد می‌شود، درنتیجه بهره‌وری او به‌شدت کاهش پیدا می‌کند.
در تخصیص وظایف به افراد، باید نه‌تنها مهارت بلکه علاقه‌مندی آن‌ها را نیز موردتوجه قرارداد. البته مواردی هم پیش می‌آید که کاری باید انجام شود اما کسی تمایلی به انجام آن ندارد در این مواقع فردی از طرف مدیران برای انجام کار انتخاب می‌شود.
محیط پیرامون
در علم ارگونومیک علاوه بر ارتباط انسان با محیط، ارتباط و اثر روان‌شناختی محیط بر انسان هم موردتوجه است. از میان عناصر فیزیکی محیط کار، نور، دما، صندلی و میز بیشترین تأثیر را بر فرد دارند. دمای مناسب محیط کار تأثیر قابل‌توجهی در بهره‌وری و کارایی کارکنان را داراست. شدت نور و رنگ و منبع آن هم ممکن است موجب خستگی چشم شوند و یا فشار آن را کاهش دهند.
بوهای خوشایند در محیط کار می‌تواند روحیه کارکنان را افزایش دهد و این امر موجب افزایش کارایی و اثربخشی شود. صداهای ناهنجار و اضافی در محیط کار می‌تواند حتی می‌تواند امکان کار کردن را از شما سلب کند. این عناصر از موارد مهم ارگونومی محیط پیرامون هستند.
صندلی و میز کار
صندلی و میز کار بیشترین اهمیت را در ارگونومیک محیط کار را دارد. صندلی مناسب و ارگونومیک عنصر اصلی کار شماست و نقش چشم‌گیری در سلامتی و راحتی شما دارد. پس اطمینان حاصل کنید که صندلی شما باعث راحتی شما می‌شود نه موجب زحمتتان!
ابزار ارگونومیک
هسته اصلی ارگونومیک، گزینش ابزار درست برای انجام کار درست و سعی در تناسب بین کار و کارگر است.
برای این امر، ابتدا وظایف را تحلیل و بررسی کنید. با انجام این کار، ابزار ارتباطی مابین ماشین و نیروی کار و کاری که باید انجام بپذیرد مشخص می‌شود. درنتیجه‌ی این شناسایی، تعیین می‌شود که از چه چیزهایی برای انجام راحت‌تر و آسان‌تر کارها استفاده کنید.
سیستم رایانه، ماوس و صفحه‌کلید مرسوم‌ترین ابزارهای کار در محیط‌های کاری هستند، بنابراین ارگانیک بودن آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین ابزارهایی مانند تلفن همراه که میزان زیادی با آن‌ها کار می‌کنید، بایستی از ارگونومیک خوبی برخوردار باشند.
حرکات بدن
برخی فعالیت‌های فیزیکی در محیط کار بایستی به دفعات زیادی تکرار شوند. این تکرارها می‌تواند شما را دچار آسیب‌دیدگی کند. به‌عنوان‌مثال در کارهای اداری که زمان زیادی صرف نشستن، تایپ کردن و کار با ماوس می‌شود، بنابراین باید شما روش‌هایی را برای بهبود و جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی به کار بگیرید، مثلاً می‌توانید با قدم زدن و استراحت میان کارها تا حد زیادی از این آسیب‌ها و صدمات جلوگیری کنید. همچنین شما می‌توانید با تهیه ادوات و ابزارهای ارگونومیک از بروز صدمات بر سلامتی خود جلوگیری کنید.
آیا ارگونومی ارزش صرف هزینه دارد؟
در حقیقت، ارگونومی صحیح، ارزش هر ثانیه و ریالی که صرف می‌کنید را دارد. شواهد و تحقیقات علمی زیادی در اثبات و تائید صرف هزینه برای ایجاد و توسعه‌ی ارگونومی صحیح موجود است. یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش بهره‌وری و رشد کسب‌وکارهای بزرگ در سال‌های اخیر به‌واسطه‌ی افزایش عمل و اجرای ارگونومیک بوده است.
همان‌طور که اشاره شد طراحی ضعیف محصول و ابزارها افراد را خسته و کلافه می‌کند. در نقطه‌ی مقابل استفاده از ابزارها و محصولاتی که در آن‌ها ارگونومیک درست لحاظ شده است، زندگی شما را بهتر می‌کند و احساس مثبت و خوبی به شما می‌دهد.
رضایت مصرف‌کننده‌ها از محصولات و رابط‌های کاربری همگی از نتایج ارگونومی درست هستند. برای اجرای یک ارگونومی خوب باید دقیقاً مشخص کنید که چه می‌خواهید؛ کدام شکل، طرح، رنگ و … برای شما حائز اهمیت است. بهترین کار این است که قبل از طراحی نهایی، یک طرح پایلوت یا آزمایشی را بسازید.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی مبحث ارگونومی پرداختیم. در ابتدا در مورد ارگونومی توضیح دادیم و تعاریفی از آن را برای شما بازگو کردیم. در ادامه مقاله به ارائه راهکارهایی برای ارگونومی زندگی شخصی و محیط کار پرداختیم. از اینکه تا انتهای مقاله با ما همراه بوده‌اید از شما سپاس گذاریم. لطفاً تجربیات و نظرات خود را با آژانس دیجیتال مارکتینگ ای تی هما به اشتراک بگذارید.
