شاید برای شما هم این سؤال پیش آمده باشد که آیا سرنوشت انسان از پیش مشخص‌شده است یا انسان قدرت کافی برای تعیین سرنوشت را در اختیار دارد؟ یکی از علت‌های سرنوشت از پیش تعیین‌شده اکثر انسان‌ها، پارادایم است. اکثر انسان‌ها در کودکی به مدرسه می‌روند و تا جوانی تحصیلات خود را ادامه می‌دهند، شاغل می‌شود، ازدواج می‌کنند، برای رفع نیازهای مالی خود تلاش می‌کنند، دارای فرزند می‌شوند و فرزندان خود را در همین مسیر هدایت و راهبری می‌کنند. این مسیری است که ذهن انسان باور کرده است که به این سبک می‌تواند زنده بماند و بیش از ۸۰ سال عمر کند. به همین علت، این سبک به یک پارادایم ذهنی مبدل شده است. در این مطلب تصمیم داریم به موضوع پارادایم بپردازیم، در ابتدا مفاهیم را تشریح می کنیم به سوال پارادایم شیفت چیست؟ پاسخ می دهیم و در ادامه روش‌هایی را برای تغییر باورهای اشتباه به شما ارائه می‌کنیم. با ما همراه باشید.
پارادایم چیست؟
قبل از اینکه به شما بگوییم پارادایم شیفت چیست، معنای پارادایم را برای شما بازگو می‌کنیم. کلمه‌ی پارادایم (paradigm) در زبان فارسی «الگوواره» ترجمه شده است. پارادایم، پیش‌فرض‌های ذهنی است که جهان‌بینی انسان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در جوامع علمی، متخصصان باورهای پایه‌ای درباره‌ی علومی مانند فیزیک، ریاضیات و سایر علوم دارند و بر اساس همین باورها نتایج آزمایش‌های خود را ارزیابی و تحلیل می‌کنند. به‌عنوان‌مثال اینکه مجموع ۲ با ۲ برابر ۴ خواهد بود یک پارادایم است که در تمامی مسائل ریاضی استفاده می‌شود و تمامی افراد آن را قبول دارند.
پارادایم شیفت چیست؟
در این بخش از مقاله به شما توضیح می دهیم که پارادایم شیفت چیست. برخی اوقات در نتایج آزمایش‌های علمی، چیزی برخلاف باورهای فعلی متخصصان اثبات می‌شود. درنتیجه متخصصان به این باور می‌رسند که پارادایم‌های فعلی نادرست هستند و باید آن‌ها را تغییر داد. به این تغییر پارادایم شیفت می گویند. به‌عنوان‌مثال «مدل اتمی» یکی از معروف‌ترین پارادایم شیفت‌های دنیا است. در ابتدا تانسئن نظریه‌ی معروف کیک کشمشی را در اتم مطرح کرد. بعدازآن «رادرفورد» عنوان کرد که در مرکزیت اتم یک هسته با بار مثبت وجود دارد. «بورف» نوترون را کشف کرد و آن را به ساختار اتم اضافه نمود و پس‌ازآن هم نظریه مدل کوانتومی مطرح گردید. هریک از این دانشمندان در زمان خودشان، پارادایم اتم را تغییر دادند.
«توماس کوهن»، فیلسوف و فیزیک‌دان قرن بیستم میلادی، پارادایم شیفت را پایه انقلاب‌های علمی می‌دانست. دانشمندان زیادی بر اساس تعریف پارادایم «توماس کوهن»، در رشته‌ی خودشان تغییراتی بنیادی ایجاد کردند و پارادایم‌ها یا الگوواره‌های فعلی را تغییر دادند.
امروزه پارادایم‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، هنری و دیگر رشته‌ها وجود دارد. به‌عنوان‌مثال مسیر زندگی که در مقدمه مقاله به آن اشاره کردیم، یک باور در مورد سپری کردن عمر است که در اکثر انسان‌ها این پارادایم وجود دارد.
پارادایم‌ها چطور به وجود می‌آیند؟
ذهن ما پر از الگوواره‌ها یا پارادایم‌هایی است که بر اساس آموزش‌هایی که دیده‌ایم، مفاهیمی که قبلاً درک کرده‌ایم و رفتارهایی که تکرار کرده‌ایم، ایجاد شده‌اند. نحوه‌ی نگرش انسان در مورد پول، عشق و روابط بر پایه‌ی چیزهایی است که در کودکی یاد گرفته است.
به‌عنوان‌مثال یکی از الگوواره‌های مرسوم در جامعه ایران در مورد پول و ثروت است. در اکثر سریال‌های تلویزیونی ایرانی، افراد پولدار خلاف‌کار هستند یا در روابط خانوادگی خود دچار مشکل هستند. همچنین در فرهنگ ایرانی شعار معروف «پول خوشبختی نمیاره» وجود دارد و یا هنگامی‌که مردم عادی یک فرد پولدار را می‌بینند، فکر می‌کنند که حتماً با کارهای خلاف به این ثروت رسیده است.
الگوواره‌ها یا پارادایم‌ها در کدام قسمت‌های زندگی وجود دارند؟
انسان‌ها در مورد هر موضوعی، باورهایی دارند. به‌عنوان‌مثال به دوستان خود نگاه کنید. شما یک سری باور درباره‌ی خصوصیاتی دارید که دوستانتان باید داشته باشند و اکثر دوستان شما دارای این خصوصیات هستند. این همان پارادایم یا الگوواره است. اساساً ابعاد زیادی ممکن است تحت تأثیر پارادایم‌های ذهنی باشند این ابعاد عبارت‌اند از:
سلامتی؛
رشد فردی؛
روابط با دوستان؛
زندگی اجتماعی؛
روابط عاطفی؛
شغل و زندگی کاری؛
تفریحات زندگی؛
روابط خانوادگی؛
اوضاع اقتصادی و درآمد.
چطور پارادایم شیفت کنیم؟
بعد از اینکه فهمیدید پارادایم شیفت چیست، می‌توانید با نحوه‌ی انجام پارادایم شیفت آشنا شوید. این نکته را مدنظر داشته باشید که که الزاماً پارادایم‌های ذهنی بد نیستند و بسیاری اوقات نیازی به پارادایم شیفت نیازی نیست. اولین قدم در جهت تغییر پارادایم‌های ذهنی این است که مسائل غلط را تشخیص دهیم و برای تغییر آن‌ها اقداماتی را انجام دهیم.
۱- چیزی که می‌خواهید تغییر دهید را مشخص کنید
با تمرکز و توجه به عادات، افکار و رفتارهایی که تکرار می‌کنید و نتایج تکراری کسب می‌کنید، می‌توانید پارادایم‌های ذهنی خود را پیدا کنید. به‌عنوان‌مثال زمانی که باور داشته باشید بیدار شدن قبل از ساعت ۶ صبح بسیار سخت و حتی غیرممکن است؛ هیچ زمان قادر نخواهید بود قبل ساعت ۶ بیدار شوید و اگر هم اجباراً بیدار شوید احساس بدی را تجربه خواهید کرد. اگر قبل از ساعت ۶ صبح باید بیدار شوید، الگوواره‌ای که به بیدار شدن صبحگاهی شما مرتبط است را باید تغییر دهید؛ بنابراین در قدم اول باید دقیقاً مشخص کنید که در ذهن شما الگوواره چیست و به چه دلیل باید آن را تغییر دهید.
۲- اهدافتان را مکتوب کنید
مشخصاً تعیین کنید که با تغییر این الگوواره می‌خواهید به چه هدفی برسید. یادتان باشد که الگوواره‌ها در ضمیر ناخودآگاه شما وجود دارند، به همین دلیل ممکن است در زمان تعیین اهداف با مقاومت زیادی از طرف ذهن خود روبرو شوید. به‌عنوان‌مثال اگر هدف شما این باشد که ۴ روز از هفته در ساعت ۵ صبح بیدار شوید و کتاب بخوانید، ذهن شما مدام به شما القا می‌کند که با این کار در اوایل روز خسته می‌شوید و نمی‌توانید به کارهایتان برسید، پس بهتر است تا ساعت ۷ صبح بخوابید.
۳- تغییر افکارتان را شروع کنید
افکار منشأ اصلی پارادایم‌ها هستند و با کنترل آن‌ها قادر خواهیم بود پارادایم‌های جدیدی در ذهن خود خلق کنیم. برای اینکه مدیریت افکار را به‌خوبی انجام دهید، از هر چیز که شما را به یاد باورهای محدودکننده می‌اندازد، دوری‌کنید و سعی کنید با افرادی که دارای افکار الهام‌بخش هستند معاشرت زیادی داشته باشید. مدیریت آگاهانه افکار به این معناست که هر زمان متوجه شدید که به پارادایم‌های قبل خود بازگشته اید، بدون اینکه خود را سرزنش کنید، ذهن خود را بر افکار صحیح متمرکز کنید.
۴- از حاشیه امن خارج شوید
زمانی که فردی تصمیم می‌گیرد برای اولین بار ساعت ۶ صبح از خواب بیدار شود، ذهنش پافشاری و مقاومت زیادی می‌کند و طوری القا می‌کند که اگر فرد تا ساعت ۷ نخوابد، دچار مرگ می‌شود! اما واقعیت این است که تا حالا هیچ‌کس به دلیل بیدار شدن صبح زود، رژیم گرفتن و یا ورزش کردن دچار مشکل حادی نشده است. برای تغییر الگوواره‌ها باید از حاشیه امن خود خارج شوید و به سمت دنیای ناشناخته بروید و رفتارهایی را انجام دهید که ذهنتان در مقابلش مقاومت دارد.
۵- تبدیل‌شدن به شخصی که می‌خواهید را شروع کنید
تصمیم به تغییر الگوواره‌ها مانند یادگرفتن مهارتی جدید نیست که به تمرین نیازداشته باشد؛ این کار یک تصمیمی لحظه ای است.
در یک ثانیه تصمیم بگیرید که در زمان زنگ خوردن هشدار گوشی‌تان در ساعت ۵ صبح سریعاً از تختخواب خارج شوید.
دریک لحظه به‌جای سفارش پیتزا، سالاد سبزیجات سفارش دهید.
از همین حالا برای نظم‌دهی در کارهایتان، طبق برنامه‌ریزی خود پیش بروید.
هر زمان که در مسیر لغزیدید، به‌جای سرزنش کردن خود، باز به مسیر صحیح برگردید. از همین حالا برای تبدیل‌شدن به شخصیت دلخواه خود تلاش کنید. هرزمان که گفتید از فردا شروع می‌کنم، از مسیر تغییر پارادایم منحرف شده‌اید.
۶- احساسات خود را کنترل کنید
برخی مواقع همه‌چیز طبق برنامه پیش می‌رود، اما احساساتی که در لحظه پدیدار می‌شود تلاش‌های شما را به هدر می‌دهند. احساسات درواقع زبان بدن ما هستند و باید کنترل شوند. شاید در شروع فرایند پارادایم شیفت، کنترل احساسات برایتان کمی دشوار باشد، اما رفته‌رفته باید کنترل آن‌ها را یاد بگیرید. فوران احساسات را باید جدی بگیرید، تصور کنید که یک آتش‌سوزی اتفاق افتاده است؛ شما نمی‌توانید وقتی‌که آتش زبانه زد و اوج گرفت، به دنبال کپسول آتش‌نشانی بگردید؛ اما اگر از قبل بدانید که کپسول کجاست و چطور باید با آن کار کرد، قادر خواهید بود خیلی سریع آتش را خاموش‌کنید.
مراحل کنترل احساسات
۱. نفسی عمیق بکشید و از محیط یا افکاری که موجب ایجاد احساسات بد در شما شده‌اند، اجتناب کنید.
۲. احساس لحظه خود را شناسایی کنید.
۳. احساس خود را در قالب کلمات بیان کنید.
۴. به خود یادآوری کنید که احساسات پایدار نیستند.
۵. حالا قادر هستید به‌صورت صحیح احساسات خود را کنترل کنید.
احساسات همیشه تهدید نیستند و در برخی مواقع می‌توانند مانند یک محرک مثبت به شما کمک کنند. پس از بیدار شدن در ساعت ۶، فعالیت دلخواه خود را انجام دهید و این حس محرکی قوی برای ایجاد تعهد به تغییر پارادایم‌هاست.
۷- به تلاش خود ادامه دهید
پیشرفت خود را در رسیدن به اهداف ارزیابی کنید و اطمینان حاصل کنید که در مسیر درست در حال حرکت هستید. برخی مواقع شاید لازم باشد مسیر خود را تغییر دهید. پارادایم شیفت را به یک عادت بزرگ زندگی خود تبدیل کنید. همواره در زندگی ما باورهایی وجود دارند که باید تغییر کنند.
تغییر الگوواره‌ها تغییری نیست که یک‌روزه زندگی شما را تغییر دهد. برخی از پارادایم‌ها، بزرگ و قدیمی هستند و شاید حتی خود ما نیز از آن‌ها بی‌خبر باشیم. به همین علت تغییر آن‌ها به صبر و استمرار نیازمند است؛ اما به‌طورکلی تغییر پارادایم‌ها فرایندی آسان است و اکثر افراد تأثیر آن را باور نمی‌کنند و به همین دلیل اشتیاقی به تغییر پارادایم‌ها از خود نشان نمی‌دهند. نظر شما چیست؟
سخن پایانی
هر فرد می تواند الگوواره های ذهنی خود را تغییر دهد و از این طریق، کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشد، همچنین تغییر پارادایم یا پاردایم شیف می تواند باعث تحول زندگی شما شود.
در این مقاله به بررسی مبحث پارادایم پرداختیم و راهکارهایی را برای پارادایم شیفت به شما عزیزان ارائه کردیم. از اینکه تا انتهای مقاله با ما همراه بوده‌اید از شما تشکر می‌کنیم. لطفاً نظرات و تجربیات خود را در مورد پارادایم شیفت با ما در تیم آیتی هما در میان بگذارید.
