هرم مازلو چیست؟ ۵ سطح نیاز انسان از دید مازلو
تمام موجودات جاندار ازجمله انسان در حال حرکت، رفتار یا عکس‌العمل هستند و قطعاً این اعمال باانگیزه‌های خاصی انجام می‌شود. به نظر شما انگیزه‌ی رفتارهای یک انسان چیست؟ نظریه‌ی مازلو که یکی از معروف‌ترین نظریه‌های مربوط به انگیزش است پاسخ این سؤال بنیادین را می‌دهد.
بر اساس نظریه آبراهام مازلو روانشناس مشهور، هر رفتار ما دارای انگیزه‌ای خاص است و هدف آن انگیزه برطرف کردن نیازهای فردی ماست. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این نظریه می‌پردازیم.
سلسله‌مراتب نیازهای انسان از دید مازلو
در سال ۱۹۴۳ میلادی آبراهام مازلو برای اولین بار نظریه‌ی خود را در مورد مفهوم سلسله‌مراتب نیازهای انسان در مقاله‌ای تحت عنوان «نظریه‌ی انگیزه‌ی انسانی» مطرح کرد. همچنین او مدتی بعد کتاب «انگیزه و شخصیت» را چاپ کرد و در این کتاب به تکمیل و تفسیر بیشتر نظریه خود پرداخت.
سلسه مراتب نیازهای مازلو بیان‌کننده‌ی این مفهوم است که انسان قبل از اینکه بخواهد به نیازها و خواسته‌های بزرگ‌تر برسد، در ابتدا برای رفع نیازهای اولیه و اساسی خود دارای انگیزه است.
آبراهام مازلو یک انسان‌گرا (Humanism) بود و اعتقاد داشت که انسان‌ها به‌صورت فطری و ذاتی میل به شکوفایی و پیشرفت دارند، به عبارتی دوست دارند به «من برتر» خود برسند؛ بااین‌حال برای دستیابی به اهداف بزرگ، انسان باید نیازهای اساسی خود مانند غذا، پوشاک، امنیت، عشق، اعتمادبه‌نفس را برآورده کند.
به‌این‌ترتیب نظریه‌ی پنج سطح از سلسه مراتب نیازهای مازلو خلق شد. در ادامه نگاهی کوتاه به نیازهای مازلو می‌اندازیم و این کار را از پایین‌ترین سطح سلسله‌مراتب یعنی نیازهای فیزیولوژی شروع می‌کنیم.
مروری بر نیازهای مازلو
عموماً سلسله‌مراتب نیازهای مازلو با یک هرم نمایش داده می‌شود. نیازهای ابتدایی و اساسی در پایین‌ترین سطح این هرم قرار دارند و پیچیده‌ترین نیازهای انسان در رأس هرم نیازهای مازلو جای گرفته‌اند.
همان‌طور که گفته شد نیازهای پایین هرم نیازهای فیزیولوژی اولیه انسان است. نیازهایی مانند نیاز به غذا، نیاز به آب، نیاز به خواب، نیاز به گرما ازجمله نیازهای فیزیولوژی انسان هستند. در صورتی انسان می‌تواند به سمت رفع نیازهای سطح بعدی برود که این نیازهای اولیه سطح فیزیولوژی رو برطرف کرده باشد.
با ارتقا سطح انسان در هرم مازلو، نیازهای انسان حالت روحی و اجتماعی می‌گیرند و نیاز به دوستی، عشق و همنوع دوستی پس از گذر از این سطح صورت می‌گیرد.
در سطح بالایی نوک هرم، تمرکز بر نیاز به احترام، احساس موفقیت و خودشکوفایی است.
مازلو بر این باور بود که نیازهای سطح یک تا چهار، غرایز و کمبودهای یک انسان هستند و نقش مؤثری بر رفتار انسان‌ها دارند. در صورت ارضا نکردن این نیازها، انسان با احساسات منفی و عواقب وحشتناکی روبرو خواهد شد. از طرفی مازلو بالاترین سطح هرم را نیازهای خودشکوفایی نام‌گذاری کرده است که این نیاز از ناشی از کمبود نیست و با میل انسان به شکوفایی و رشد فردی ارتباط دارد.
در ادامه مقاله هرکدام از سطوح سلسه‌مراتب نیازهای مازلو را به‌تفصیل شرح خواهیم داد.
سطح اول: نیازهای فیزیولوژی
نیازهای فیزیولوژی همان نیازهایی هستند که ما برای ادامه‌ی بقای خود به آن‌ها نیاز داریم. درواقع این نیاز در تمامی افراد وجود دارد. از نیازهای فیزیولوژی مهم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- غذا
- آب
- تنفس
- گرما
- سرپناه
علاوه بر این نیازهای اولیه سطح اول، نیازهایی مانند پوشاک، تولیدمثل نیز در این سطح از سلسه‌مراتب نیازهای مازلو قرار می‌گیرد.
سطح دوم: امنیت و نیازهای ایمنی
نیازها در سطح دوم هرم نسبت به سطح اول کمی پیچیده‌تر است. در سطح امنیت، نیاز به امنیت و ایمنی حرف اول را می‌زند. انسان‌ها میل به‌سلامتی، نظم و کنترل در زندگی خود هستند و برای این منظور رفع نیاز به امنیت و ایمنی می‌تواند نقش بسزایی را دررسیدن به این هدف ایفا کند. از نیازهای مربوط به سطح امنیت عبارت‌اند از:
- امنیت مالی
- سلامتی و تندرستی
- ایمن بودن از آسیب‌ها و حوادث
اقداماتی مانند یافتن شغل و منبع درآمد، تهیه بیمه درمانی، پس‌انداز مالی، باانگیزه رفع نیازهای مربوط به امنیت انجام می‌گیرد.
سطح نیازهای فیزیولوژی و نیازهای امنیتی مجموعاً ساختاری را تشکیل می‌دهند که می‌توان از آن به‌عنوان نیازهای اساسی انسان یادکرد.
سطح سوم: نیازهای اجتماعی
عشق، حس تعلق و پذیرش در موارد مربوط به سطح سوم نیازهای مازلو یعنی نیازهای اجتماعی است. در سطح نیازهای اجتماعی، رفتارها و واکنش‌های انسان بر اساس نیاز به روابط عاطفی و احساسی شکل می‌گیرد. بعضی از این موارد که موجب رفع نیازهای این سطح می‌شوند عبارت‌اند از:
- روابط عاشقانه
- دوستی‌ها و صمیمت‌ها
- خانواده
- گروه‌های اجتماعی
- انجمن‌ها و صنف‌ها
- گروه‌ها و اجتماعات معنوی
یکی از دلایل ابتلای انسان به بیماری‌های روحی روانی مانند افسردگی، احساس بی‌ارزشی و احساس تنهایی در افراد است.
روابط صمیمی با دوستان، خانواده و دیگر اجتماعات در رفع این نیاز بسیار مؤثر است و همچنین رابطه‌ی عاشقانه و احساس تعلق نیز یکی از موارد مهم در این سطح از نیازهاست.
سطح چهارم: عزت‌نفس و احترام
سطح چهارم از سلسله نیازهای انسان مازلو نیاز به عزت‌نفس و احترام است. پس از مرتفع شدن نیازهای سه سطح اول هرم مازلو، انگیزه‌ی بسیاری از رفتارهای افراد بر اساس نیاز به احترام شکل می‌گیرد. در این سطح، جلب احترام و مورد تشویق و قدردانی قرار گرفتن اولویت افراد برای رفع این نیاز خواهد بود. درواقع در سطح چهارم، مردم برای ارضای این نیاز، رفتارها و کارهایی را می‌کنند که تشویق شوند و احساس خوب عزت‌نفس را تجربه کنند و روزبه‌روز عزت‌نفس خود را با کارهای ارزشمند بالا ببرند.
موفقیت‌های تحصیلی و علمی، خلق آثار هنری ارزشمند، مشارکت در فعالیت‌های ورزشی و خدمات خیرخواهانه و … همگی قادرند نقش مهمی را در رفع این نیاز ایفا کنند. عزت‌نفس انسان با دیدن احترام و قدردانی افزایش پیدا می‌کند؛ این عزت‌نفس موجب افزایش توانایی انسان در انجام کارهای بزرگ و مهم می‌شود.
افرادی که کمبود عزت‌نفس دارند از دیگران احترام و تشویقی دریافت نمی‌کنند و به‌مرور احساس حقارت بر آن‌ها مسلط می‌شود و این احساس یکی از علت‌های بیماری‌های روحی و روانی است. احساس تحسین شدن و احترام مؤلفه‌های اصلی رفع نیازهای این سطح از هرم نیازهای مازلو هستند.
سطح پنجم: نیازهای خودشکوفایی
نیاز به خودشکوفایی در بالاترین سطح هرم یا همان نوک هرم قرار دارد. نیت مازلو با قرار دادن نیاز به خودشکوفایی در بالاترین سطح هرم این بود که این رفع این نیاز قادر است انسان را به «بهترین خود» یا «من برتر» برسان و در نقل‌قولی این‌طور می‌گوید: «آنچه انسان می‌تواند باشد، باید بشود»
با توجه به تعریف آبراهام مازلو از نیاز به خودشکوفایی، می‌توان نیاز خودشکوفایی را این‌طور تفسیر کرد:
بهره‌مندی کامل از ظرفیت‌ها، استعدادها، توانایی‌ها و قابلیت‌ها به خودشکوفایی منتهی می‌شود.
درواقع انسان‌ها بر مرتفع کردن این نیاز، بهترین خود را کشف می‌کنند. این افراد به‌اندازه‌ی حداکثر قدرت خود رشد و پیشرفت کرده‌اند.
تا اینجا به بررسی پنج سطح نیازهای مازلو پرداختیم. در ادامه مقاله به اهمیت و تأثیر این نظریه می‌پردازیم.
اهمیت و تأثیرگذاری سلسله‌مراتب نیازهای مازلو
روانشناسی انسان‌گرای مازلو بر رشد انسان‌ها به روشی سالم و واقع‌بینانه متمرکز است.
زمانی تحقیقات کمی در حمایت از نظریه‌ی مازلو انجام‌شده بود؛ اما وقتی‌که این سلسه‌مراتب نیازها در روانشناسی و دیگر علوم موردبررسی قرار گرفت و در یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ منتشر شد، به‌شدت موردتوجه روانشناسان و جامعه شناسان واقع شد و آزمایش این نظریه توسط محققان دانشگاه ایلینویز انجام گرفت.
نتیجه آزمایش‌های صورت گرفته این تفاسیر را نشان می‌داد:
بااینکه رفع نیازها به‌شدت با میزان رضایت و شادی انسان‌ها ارتباط داشت، اما در حقیقت مردم سراسر جهان بافرهنگ‌های مختلف اظهار کرده‌اند که نیازهای اجتماعی و خودشکوفایی حتی قبل از رفع نیازهای سطح اول، دوم و سوم دارای اهمیت بیشتری است.
این آزمایش نشان داد بااینکه نیازها محرک‌های پرقدرتی برای رفتار انسان هستند، اما الزاماً شکل سلسله مراتبی هرم مازلو را ندارند و اولویت‌های این سلسه‌مراتب در حقیقت قطعیت ندارد.
اجرای سلسله‌مراتب نیازهای مازلو در کار
سلسله‌مراتب نیازهای مازلو نه‌تنها در زندگی شخصی بلکه در کسب‌وکار هم کاربرد بالایی دارد و شما می‌توانید با استفاده از آن نه‌تنها در زندگی شخصی بلکه در زندگی کاری و حرفه‌ای از آن بهره‌مند شوید و به خودشکوفایی برسید.
یک کارفرما یا کارآفرین قادر است روش‌ها و راهکارهایی برای رفع بسیاری از این نیازها عرضه کند، به‌علاوه شما باید درک کنید که رفع این نیازها چگونه بر موفقیت شما تأثیرگذار خواهد بود. به فرض اگر شما احساس طردشدگی از اجتماعات دارید با انتخاب موقعیت شغلی در بخش فروش خواهید توانست این نیاز خود را برآورده کنید و ارتباطات در این بخش می‌تواند شمارا به چالش کشاند تا بتوانید با رشد و ارتقا به سطوح بالاتر هرم برسید.
برای رسیدن به قله‌ی هرم مازلو یعنی خودشکوفایی، بایستی از تمام مهارت، دانش و توانایی خود استفاده کنید. عموماً مدیران میانی و ارشد هر سازمان افرادی هستند که توانسته‌اند به سطح خودشکوفایی برسند.
قدرت تشخیص نیازها، به شما کمک خواهد کرد که راحت‌تر و سریع‌تر به رفع کردن آن‌ها برسید. وقتی احساس تعلق و خودشکوفایی می‌کنید، می‌توانید با تیم خود بهتر تعامل کنید و روی آن‌ها تأثیر مثبت بگذارید و نتیجتاً بهره‌وری و بازدهی خود و تیمتان را افزایش دهید.
نکته مهم اینکه طیف گسترده‌ای از کارفرمایان از کارمندان خود راضی نیستند، اما نمی‌دانند که با درک از این نیازها و اجرای بستری برای رفع نیازهای کارمندان، می‌توانند کارمندانی موفق، دارای تعلق و وفادار داشته باشند و نهایتاً خودشکوفایی کارمندان باعث رشد فوق‌العاده کسب‌وکارشان خواهد شد.
سخن پایانی
در این مقاله به نظریه سلسله‌مراتب نیازهای مازلو پرداختیم و پنج سطح هرم این نظریه را تشریح کردیم. امیدواریم با کمک درک خود از این ایده در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود به بالاترین سطح هرم یعنی خودشکوفایی برسید. لطفاً نقطه نظرات خود را در مورد این نظریه با ما به اشتراک بگذارید.
