خانه زینتالملک
تاریخ ساخت: حدود سال ۱۲۹۰ هـ.ق تا سال ۱۳۰۵ هـ.ق
موقعیت: خیابان لطفعلیخان زند، شیراز، ایران
تاریخچه: خانه زینتالملک یا زینتالملوک یکی از آثار باقیمانده از دوران قاجار است. ساخت این بنا توسط علی محمدخان قوام الملک آغاز و توسط نوهاش، یعنی محمدرضا خان قوام، به پایان رسید.
این بنا در خیابان لطفعلیخان زند در شهر شیراز قرار دارد. زینتالملک در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۹۳۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بنای اندرونی زینتالملک به دوران قاجار بازمیگردد و بهعنوان یکی از نمونههای معماری این دوره در شیراز معرفی می شود.
معماری بنا:
ورودی این بنا در جنوب و در خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد. که بهمنظور حفظ ساختمان، کج احداث شده است. پس از ورود به در، از هشتی ورودی گذر کرده و به حیاط نارنجستان میرسید. دو دالان از دو طرف این راهروها به حیاط نارنجستان منتهی میشوند. در طول این راهروها، چند اتاق قرار دارد.
در قسمت ازاره های این ساختمان و ساختمان شمالی آن، به تقلید نقوش تخت جمشید نقشهایی بر روی سنگ حک شدهاند. این نقشها شامل تصاویری از شیر، گورخر، سرباز و … میشوند که با نقر بر روی سنگ حک شدهاند.
در شمال حیاط، یک ساختمان سه طبقه وجود دارد. طبقه اول آن زیرزمین است و طبقه دوم با دو راهرو به اتاقها و شاهنشین میرسد. در طبقه سوم، دو اتاق در دو طرف شاهنشین قرار دارد که سقف زیبای آنها با چوبکاری و نقاشی مزین است.
تمامی اتاقها و شاهنشینها از آینهکاری استفاده کردهاند و تصاویر اروپایی در آینههای سقف آنها جاگذاری شده است. درهای بنا نیز با خاتمکاری و منبتکاری مزین است.
در سمت راست حیاط، یک حیاط خلوت کوچک وجود دارد که کاشیکاری رویکار آن بسیار زیباست.
مکان بنا:
عمارت زیبای خانه زینتالملک در ضلع غربی نارنجستان قوام قرار دارد. این عمارت به دلیل سکونت خانم زینتالملک قوامی، دختر چهارم قوامالملک، به این نام معروف است. با فاصله یک کوچه از خانه قوام قرار دارد و با استفاده از یک راه زیرزمینی با آن ارتباط دارد.
در ورودی خانه زینتالملک، معرقکاری های زیبایی وجود دارد و با عبور از هشتی، یک راهرو به شمال شرقی به حیاط میرسد. در حیاط، علاوه بر ازارههای سنگی حجاری و مشبک، دو باغچه زیبا و حوض بزرگ و کوچک قابل مشاهده است.
کاشیکاری هفت رنگ هلالی که در پیشانی ساختمان جا گرفته، از زیبایی خاصی برخوردار است و تصاویری از خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست همراه با آیه نصرمنالله و فتحقریب در آن وجود دارد.
زیرزمین بزرگ این خانه که سرتا سر بنا را پوشانده، به شکل زیبایی آجرکاری شده و در گذشته به عنوان مکانی برای نگهداری مواد خوراکی و دیگر وسایل مورد استفاده قرار میگرفته است. این مکان در زمان بانو زینتالملک برای کمک به تهی دستان و بینوایان، همچنین امور خیریه ویژه بانوان مورد استفاده قرار میگرفته است. به همین دلیل، پس از درگذشت بانو زینتالملک، این خانه به نام “خانه زینتالملک” معرفی می شود.
این ساختمان از سال ۱۳۴۵ تحت نظر دانشگاه شیراز قرار گرفت و در سالهای اخیر، به دانشکده معماری و هنر این دانشگاه تبدیل شد. از سال ۱۳۷۳، بنا تحت مدیریت بنیاد فارس شناسی قرار گرفت و فرآیند بازسازی و بهسازی آن آغاز شد.
زیرزمین بزرگ این خانه در سال ۱۳۷۴ به نگارخانه پارس تبدیل شد، حالا به عنوان موزه گنجینه تاریخ پارس معرفی میشود. این موزه از اسفند ماه ۱۳۸۲ درب خود را به روی علاقهمندان به هنر و فرهنگ گشود و آثاری ارزشمند از هنرمندان شیراز و ایران را به نمایش گذاشت.
مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک در شیراز، یکی از آثار بارز و خیرهکننده در معماری ایران است. این مسجد که اغلب با نام های “مسجد صورتی”، “مسجد رنگها”، “مسجد رنگین کمان” یا “مسجد کلیدوسکوپ” شناخته میشود، یک نمونه کلاسیک ایرانی در معماری مساجد است. زیبایی و شگفتی این مسجد در رنگهایی است که در طول روز بر دیوارها، طاقها، و حتی گلدستههای بلند آن، با طلوع و غروب خورشید به نمایش درآمده و زندگی مییابد.
وقتی خورشید طلوع میکند، مسجد نصیرالملک زندگی میکند. رنگهای مختلف درخشان و زیبا، همراه با نور معنوی عبادت و دعا، فضایی روشن و آرام را فراهم میکنند. این مسجد فضایی است که نور و عبادت در آن به یکدیگر پیوند می خورد و احساس شادی و آرامش به بازدیدکنندگان القاء میکند. همچنین، هنگام ورود به این مسجد، انگار که شخص در حال ورود به یک دنیای رنگارنگ و شگفتانگیز است، جایی که با هر تغییر در زاویه و شدت نور، زیبایی و شگفتیهای جدیدی را شاهد می شود.
معماری بنا:
مسجد نصیرالملک در شیراز، یکی از جواهرات معماری ایرانی است که زیبایی و شگفتیهای بینظیری را در خود جای داده است. این مسجد، با طراحی شگفتانگیز و استفاده از شیشههای رنگی، یک فضای داخلی باشکوه و زیبا را به تصویر می کشد.
ساخت این مسجد، به دستور یکی از اربابان سلسله قاجار، میرزا حسن علی نصیرالملک، در طول ۱۲ سال انجام شد و در سال ۱۸۸۸ به اتمام رسید. طراحان مسجد، محمد حسن معمار و محمدرضا کاشیپز شیرازی، از شیشههای رنگی به طور فراوان در نما و فضاهای دیگر استفاده کردند که جلوهای خیرهکننده و منحصر به فرد در فضای داخلی و خارجی مسجد به وجود آورده است.
وقتی نور خورشید به این شیشه های رنگی برخورد میکند، کل ساختمان در رنگینکمانی از رنگ های مختلف مستقر میشود و به یک دنیایی از رنگ و شادی تبدیل میشود. از این رو، این مسجد را مسجد صورتی نیز مینامند، زیرا کاشیهای آن با رنگ صورتی مایل به رز تزئین شده است.
مسجد نصیرالملک نشانگر ثروت و فرهنگ هنری و معماری ایران در عصرهای گذشته است. این میراث فرهنگی و هنری ریشه در هنر اسلامی و معماری، کاشیسازی، هندسه، نقشها و سایر هنرهایی دارد که در دورههای گذشته شکوفا شدند. به عنوان مثال، بررسی الگوهای هندسی پیچیده و استفاده از آنها در طراحی معماری مساجد، نمونهای از این هنر و زیباییهای فرهنگی است که در این مسجد به چشم میخورد.
مکان بنا:
شیشههای رنگی که در مسجد نصیرالملک شیراز به کار رفتهاند، نشان از تکنیکهای پیشرفته و هنری در صنایع دستی و معماری ایرانی دارند. این شیشهها، جزئی اساسی از زیبایی و شگفتیهای بصری مسجد صورتی است و با تاثیر زیبایی زیادی بر فضای داخلی و خارجی مسجد دارند.
تولید شیشههای رنگی در ایران و مناطق دیگری از غرب آسیا، به دورانهای قدیمی بازمیگردد. به عنوان مثال، در قرن هشتم، دانشمندان ایرانی مانند جابر بن حیان، تکنیکهای تولید شیشه های رنگی را توصیف کردند و از آنها برای تزئین و زیباسازی معماری و صنایع دستی استفاده میشد.
مسجد نصیرالملک شیراز با استفاده از این تکنیکهای پیشرفته، توانست فضای داخلی و خارجی خود را به یک شاهکار هنری تبدیل کند. شیشههای رنگی در این مسجد، با تاثیر نور خورشید، به یک آفتابگردان بارز تبدیل میشوند و باعث ایجاد تصاویر زیبا و رنگارنگ در فضا میشوند.
سالانه، هزاران بازدیدکننده از سراسر دنیا به شیراز میآیند تا این بنای فرهنگی و مذهبی را به طور مستقیم مشاهده کنند و از زیبایی و شگفتیهای آن لذت ببرند. این مسجد، نه تنها یک مکان مذهبی است، بلکه نمایانگر غنای هنری و فرهنگی ایران و هنرمندی اسلامی است که به ارثی از گذشته افتخار میکند.
باغ ارم شیراز
باغ ارم شیراز یکی از باغهای با ارزش و تاریخی ایران است که به دلیل معماری خاص و منحصر به فرد خود، جایگاه ویژهای در صنایع فرهنگی و گردشگری این کشور دارد. این باغ نمونهای استثنایی از طراحی و اجرای معماری ایرانی است که با زیباییهای خاص خود، هر ساله میزبان گردشگران بسیاری از سراسر جهان میشود.
زمینبنای باغ ارم به شکل مستطیلی و بسیار بزرگ است که دو در ورودی در ضلعهای بزرگتر و کوچکتر قرار دارند. این دو در ورودی در گذشته با دیوارهای گلی محصور بودهاند که امروزه با پیچهای امینالدوله و نردههای اناری آراسته شدهاند.
عمارت اصلی باغ در قسمت غربی آن و بر روی یک بلندی قرار دارد. در جلوی این عمارت یک حوض وسیع به چشم میخورد که به زیبایی و شکوه این مکان می افزاید. این حوض از دوران ایلخانی باقی است و زیبایی خاصی به این باغ میبخشد.
باغ ارم دارای گذرگاهها و جویهای آبی است که زیبایی و شادابی خاصی به آن میبخشد. این باغ دارای گذرگاه اصلی و جانبی است که از مقابل ساختمان اصلی آغاز و تا انتهای باغ ادامه دارد.
معماری باغ ارم شیراز یک نمونه برجسته از زیبایی و هنر در طراحی باغهای ایرانی است که هر ساله با جذابیت خود، بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب میکند. این باغ با تاریخچه ویژهای که دارد، مهمان بسیارانی از سراسر جهان است و یکی از نقاط دیدنی مهم شیراز بهشمار میرود.
معماری بنا:
باغ ارم شیراز یکی از بناهای فراوان با ارزش در ایران است که از لحاظ معماری و طراحی منحصر به فرد خود، جایگاه ویژهای در صنایع فرهنگی و گردشگری این کشور دارد. ساختمان اصلی در بخش غربی باغ، یکی از نمونههای جذاب و توجه برانگیز این بناست که با تزئینات فراوان و بام شیروانی خود، یک تجربه زیبای معماری را ارائه میدهد. حاجی محمد حسن معمار شیرازی، سازنده این عمارت است.
نمای داخلی این ساختمان شاهکاری از زیبایی و ظرافت است که با استفاده از کاشیهای هفت رنگ و مناظر بدیع، هر چشمی را به خود جلب میکند. طرحها و منظرههای متنوع و زیبا در این کاشیها، بخشی از فرهنگ و هنر ایرانی را به نمایش میگذارند. علاوه بر این، تزیینات دیوارها و سقفها با نقاشیهای رنگارنگ، حجاری نقوش ازاره سنگی، کاشیکاری و گچبری، پنجرههای مشبک آهنی، ستونهای سنگی و درهای چوبی منحصر به فرد، این ساختمان را به یک شاهکار از هنر و معماری قاجاری تبدیل می کند.
دو طبقه بالایی این بنا شامل ستونهایی است که از تخت جمشید الهام گرفته شدهاند و زیبایی و شکوه آن را به نمایش میگذارند. در پیشانی بنا، دو نیم دایره در دو طرف دیده میشود که به همراه یک تابلو بزرگ از هلالهایی که توسط کاشیکاران به دقت مزین شدهاند، زیبایی و رونق خاصی را به بنا افزودهاند. این تابلوها، با نمایش تصاویری از شاهان و قصههایی از ادبیات فارسی، به بنا زیبایی و شکوه بیشتری می بخشند.
در مجموع، معماری باغ ارم شیراز با استفاده از تزئینات فراوان، کاشیکاریهای زیبا و ساختارهای هنری، یک نمونه برجسته از هنر و زیبایی در دوران قاجاریه به شمار میرود و هر ساله بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب میکند.
تالار حوضخانه
تالار حوضخانه، یکی از قسمتهای جذاب و فراموشنشدنی از باغ ارم شیراز است که از نظر معماری و طراحی دارای جلوهای استثنایی است. طبقه زیرین این بنا، که به طور همزمان با سطح زمین قرار دارد، شامل سردابه و مکانی برای استراحت در روزهای گرم تابستان میباشد. این بخش از باغ ارم به عنوان تالار حوضخانه معرفی میشود که در وسط آن حوض و دو راهرو در دو سوی آن قرار دارند. این راهروها در انتها به پلههایی برای دسترسی به طبقه بالایی میرسند و در دو طرف آنها، دو سالن بزرگ قرار دارد. همچنین در نزدیکی سالن حوضخانه، یک آشپزخانه وسیع نیز وجود دارد که از سوی جنوبی باغ قرار دارد. اتاقهای این طبقه نیز با استفاده از کاشیکاریهای رنگین، زیبایی خاصی به آنها می بخشند.
تالار حوضخانه، یک مکان آبی دلنشین و دیدنی را در خود جای داده است. این تالار دارای یک حوض آبی است که نهر آبی از وسط آن عبور میکند. این نهر آبی به یک استخر بزرگ در جلوی عمارت باغ ارم میرسد. در وسط تالار حوضخانه، یک ستون سنگی قرار دارد که دیوارهها و کف تالار با کاشیهای هفت رنگ زیبا و دیدنی مزین شدهاند. این کاشیهای معرق و هفت رنگ، سقف تالار حوضخانه را تزئین و آن را به یکی از بهترین نمونههای هنر کاشیکاری در دوره قاجاریه تبدیل می کند. این کاشی ها به شکلی ظریف در کنار یکدیگر قرار دارند و تصاویر زیبا از مناظر طبیعت، شکارگاهها، و داستانهای معروف از جمله خسرو و شیرین و دیگر نقوش، زیبایی فراوانی به این مکان می بخشد.
طبقه دوم
در طبقه دوم، وسط ساختمان، یک ایوان بزرگ و مجلل با دو ستون بلند و سقف مسطح قرار دارد. پشت این ایوان، یک سالن بزرگ قرار دارد و در دو طرف آن، راهروهایی ساخته شده که دو گوشواره در بالای آنها قرار دارند و در طرفین آنها چهار طاق دیده میشود. در جلوی این ایوان زیبا، دو ستون سنگی یکپارچه و بلند قرار دارد و نقوش سرستون آنها را مردانی با لباسهای دوره قاجاریه و گل و بوتههایی به صورت قرینه تشکیل میدهند.
ایوان دو ستونی باغ ارم به دلیل تزئینات گچبری زیبا بر دیوارهای سه طرف آن، در میان ساختمان های دوره قاجاریه در شیراز و نسبت به بناهای مشابه دارای جاذبهی خاصی است. در پای این ایوان، سه پنجره آهنی قدیمی به چشم میخورد که از زمان ساختمان برجا ماندهاند و دو پنجره طرفین قرینه یکدیگرند و پنجره وسط دارای اندازه بزرگتری را نشان میدهند. این پنجرهها در ورودی سردابه قرار دارد و از جمله نمونههای جالب پنجرههای دوره قاجاریه به شمار میآیند. پیشانی این ایوان و اطراف آن با یکی از جالبترین کاشیکاری های دوره قاجاریه مزین شده که به عنوان یکی از نمونههای منحصر به فرد این دوره یاد میشود و نمونه آن را نمیتوان در سایر بناهای دوره قاجاریه دید.
در دو سوی این ایوان بزرگ، دو ایوان کوچک قرار دارد که هرکدام دارای دو ستون سنگی یکپارچه کوچک میباشند و پشت آنها ارسی ها و درک هایی قابل مشاهده هستند. در ضلع جنوبی این طبقه و دقیقاً در بالای آشپزخانه طبقه زیرین، یک آشپزخانه وسیع دیگر و به همان اندازه وجود دارد.
طبقه سوم
در وسط طبقه سوم، یک سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم قرار دارد که پنجرههای آن به ایوان اصلی باز می شود و در دو سوی خود دو راهرو وجود دارد. در نزدیکی راهروی ضلع شمالی عمارت، دو اتاق طراحی شده و در کنار راهروی ضلع جنوبی، یک اتاق و یک سالن بزرگ قرار دارد. سقف دو سالن این طبقه با تیرهای چوبی و تختههای منظم پوشیده و با نقاشیهای زیبا و نفیس مزین است.
در این نقاشیها، گل و بوته، طرحهای اسلیمی و تابلوهای متعدد از شکارگاهها، چهرههای زنان، و تصاویری از قصرهای به سبک اروپایی به چشم میخورد. این نقوش یکی از عناصری است که نشان میدهد هنر ظریف نقاشی روی سقف، یا به عبارت اهل فن “مرجوک“، در دوره قاجاریه در شهر شیراز کاملاً رایج بود. در این طبقه نیز، همانند طبقه دوم، دو ایوان در دو سوی آن و درست بالای ایوانهای طبقه پایین قرار دارند و بالای آشپزخانه طبقه دوم، به صورت تراس است.
مسجد مشیر
مسجد مشیر در شیراز از جمله زیباترین مساجد این شهر است. این مسجد با کاشیکاریهای رنگارنگ، ستونهای بینظیر، حیاطهای خلوت و شبستانهای زیبا، یکی از بهترین مکانها برای عکاسی و همچنین آشنایی با فرهنگ و مذهب مردمان گذشته است.
در شمال مسجد مشیر، یک شبستان کوچک با کاشیهای رنگی منقوش وجود دارد که سقف آن با کاشی مقرنسکاری شده است. یک طاقنمای مرتفع در پیشانی شبستان قرار دارد که آیات قرآنی با خطوط درشت ثبت است. در بالای این شبستان، دو گلدسته کاشیکاری نیز به چشم میخورد.
در شرق مسجد، یک طاقنما بلند با کاشی مقرنسکاری وجود دارد که بر روی آن یک کتیبه با خط ثلث از آیات قرآنی نوشته شده است. دالان و در بزرگ مسجد نیز در پشت این طاقنما قرار دارد و به سمت بازارچه ارمنیها باز میشود. همچنین یک محراب کاشیکاری با سوره توحید در داخل مسجد وجود دارد.
در میانه مسجد، یک حوض بزرگ وجود دارد که از سنگ یکپارچه بنا و در گذشته از آب خیرات پر میشده است. شمال مسجد نیز یک شبستان کوچک دارد که دیوارها و سقف آن با کاشیهای رنگی پوشیده است.
سقف و دو زاویه شمالی شبستان مسجد نیز با کاشی مقرنسکاری است و پیشانی شبستان با آیات قرآنی مزین است. همچنین در شبستان دیگری که در کنار و پشت این شبستان قرار دارد، مقصورهای وجود دارد که سقف آن بر پایه چهار ستون سنگی استوار است. در داخل مقصوره، یک محراب کاشیکاری و یک چاه عمیق نیز وجود دارد. در سمت شرقی مسجد، طاقنمای مرتفعی با آیات قرآن با خطوط درشت ثبت است.
معماری بنا:
در ناحیه غربی مسجد مشیر شیراز، یک طاقنمای مرتفع وجود دارد که با طاقنمای شرقی قرینه است. پشت این طاقنما، شبستان بزرگی وجود دارد و بر فراز آن، یک ساعت نصب است و اطراف آن با کاشیکاری و معرقکاری زیبا مزین است.
سقف این شبستان نیز بر پایه ده ستون سنگی استوار است که بر روی آنها، خطوط مارپیچی حجاری و محراب این شبستان نیز کاشیکاری است. زیر طاقنمای ورودی این شبستان، ابیات حاجی اسد الله خان شیراز بر روی کاشی نوشته شده است. همچنین، بر روی این شبستان، ساعت و بادگیری نیز قرار دارد.
در وسط مسجد، یک حوض بزرگ به طول ۲۵ متر و عرض ۱۰ متر وجود دارد که از لبه تا کف آن با سنگهای یکپارچه پوشیده است. صحن مسجد نیز ابعادی برابر با ۳۰ در ۴۵ متر دارد. در ضلع جنوبی نیز هشت ستون وجود دارد که پایههای آنها با سنگهای تزئینی مزین شدهاند. در فاصله هر دو ستون، طاقی وجود دارد که بر فراز آنها هشت نقش مختلف با کاشیکاری معرقکاری است.
همچنین در کنار شبستان جنوبی، سه اتاق کوچک وجود دارد که در گذشته برای کلاسهای درس استفاده میشده است. این اتاقها در حال حاضر بیشتر مورد استفاده قرار نمیگیرند. در شبستان زمستانی مسجد، نیز سه ستون سنگی وجود دارد که با ستونهای مسجد وکیل شیراز مشابهت دارند. در اطراف مسجد، چند پلکان نیز برای دسترسی به طبقات مختلف وجود دارد. طبقه دوم مسجد فقط در ضلع شمالی و شرقی و دو طرف ضلع جنوبی بنا وجود دارد و اتاقهایی که بیشتر آنها با یکدیگر مرتبط هستند، در آن قرار دارند.
مکان بنا:
مسجد مشیرالملک شیراز به عنوان یکی از زیباترین مساجد شهر شیراز معرفی میشود. این بنا با معماری ایرانی-اسلامی خود، همچون ستونهای سنگی حجاری و حوض حیاط، از دیگر مساجد شهر بیرقیب تر است. مسجد مشیرالملک شیراز شامل چند شبستان و حجرات دو طبقه است که در گذشته برای استفاده طلبههای علوم دینی ایجاد شده بودند.
این مسجد به نام مشیرالملک شیراز به دلیل ساخت حسینیهای باشکوه به نام حسینیه مشیر همچنین معروف است. ابوالحسن مشیرالملک، علاوه بر احداث بنای مسجد، بخشی از اموال خود را نیز به وقف آلعبا کرده است.
در داخل این مسجد، ظروف قدیمی باقی از دوران قاجار وجود دارند که به جذابیت بنا افزودهاند و در مراسمهای عزاداری محرم و صفر مورد استفاده قرار میگرفتهاند. با توجه به نوع ساخت، ستونهای سنگی حجاری، معماری، تزئینات فاخر و شبستانهایش، مسجد مشیرالملک شیراز از جمله زیباترین مساجد شهر است. این بنا در تاریخ ۲۵ اردیبهشت سال ۱۳۵۱ به شماره ثبت ۹۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بیشتر بخوانید:
گردشگری مذهبی در شیراز: بازدید از اماکن مقدس و آثار معماری دینی
